«درباره اثبات جرم تجاوز جنسی»

در قوانین ایران آزار یا تعرض جنسی تعریف دقیقی نشده و خشونت جنسی به تجاوز جنسی محدود شده که اثبات آن نیز دشوار است . وفق ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی ، مجازات تجاوز به عنف اعدام است . متجاوزان معمولا تنها بر اساس شهادت گواهان محکوم نمی‌شوند . بنابراین باید مدارک تأییدکننده از دیگران و پزشکی قانونی کسب شود.

مدارک مربوط به اثبات دخول ، هویت تجاوز‌کننده و این واقعیت که نزدیکی بدون رضایت زن رخ داده است ، باید فراهم شود . واژه آزار جنسی[1] یا ایذای جنسی ، محدوده وسیعی از رفتارها ، مزاحمت‌های خیابانی تا سوء‌استفاده جنسی و تجاوز جنسی را دربر می‌گیرد.

آزار جنسی عملی است با ماهیت جنسی که در آن فرد یا افرادی با تعرض به شخصیت یک فرد ، از طریق ارعاب ، بهره‌گیری ناخواسته یا اجبار خواستار دریافت التفات جنسی یا تحقیر جنسیتی با توسل به آزار کلامی می‌شوند.

در قوانین قضائی اکثریت مطلق کشور‌های جهان ، آزار جنسی عملی «غیرقانونی» و «مجرمانه» شناخته می‌شود. تجاوز جنسی به معنی انجام نزدیکی جنسی با فرد ، بدون رضایت اوست . تجاوز جنسی تنها یک حمله فیزیکی و جنسی نیست ، بلکه آسیب ژرف روحی و روانی نیز به همراه دارد.

این خشونت ، هرچند همیشه قتل را به همراه نداشته باشد ، عموما تهدید به قتل را به همراه دارد . به کسی که این عمل را مرتکب می‌شود ، تجاوزگر یا متجاوز می‌گویند . تجاوز گونه ای خشونت جنسی است که معمولا شامل آمیزش جنسی می‌شود و از سوی فرد یا افرادی برخلاف رضایت شخص انجام می‌شود . این عمل می‌تواند با اجبار فیزیکی ، تهدید ، سوءاستفاده از مسئولیت یا با فردی که ناتوان یا زیر سن قانونی است ، رخ دهد . کسی که عمل تجاوز را انجام می‌دهد، زیر عنوان متجاوز شناخته می‌شود.

مفهوم تجاوز جنسی در قوانین بین‌المللی

برای تجاوز جنسی در اقصی‌نقاط دنیا و نیز برهه‌های مختلف تاریخی، تعاریف مختلفی ارائه شده است . تعریف تجاوز در بسیاری متون قضائی، آمیزش (مقاربت) جنسی یا انواع دیگر روابط جنسی است که بدون رضایت فرد قربانی ، از سوی شخص متجاوز بر او تحمیل می‌شود . سازمان ملل، آن را تحت عنوان «مقاربت جنسی بدون رضایت»، تعریف می‌کند و سازمان جهانی سلامت ، در سال ۲۰۰۲ تعریف «نفوذ به مقعد یا وولوا (vulva) همراه با اعمال زور و تحت اجبار ، به وسیله آلت جنسی مردانه ، سایر اندام‌های بدن یا یک شیء» را ارائه داده است. از سوی دیگر ، برخی جوامع مانند آلمان، تعاریف فراگیر‌تری را به کار می‌برند که در آنها ، الزامی برای مقاربت در تجاوز نیست و دادگاه جنایی بین‌المللی برای رواندا ۱۹۹۸، تجاوز (rape) را «تجاوز فیزیکی با ماهیت جنسی ، که به یک شخص تحت اجبار اعمال می‌شود» ، تعریف می‌کند. در برخی متون قضائی اصطلاح تجاوز (rape) با اصطلاحاتی مانند «رفتار خشونت‌آمیز جنسی» یا «رفتار جنایت‌آمیز جنسی»، جایگزین شده است . اما بسیاری از متون قضائی و کشورها ، تجاوز را همچنان آن دسته از اعمالی می‌دانند که همراه با اعمال خشونت جنسی باشد . در دیگر کشور‌ها نیز قوانین کم و بیش همسان ، ولی با پروا به فرهنگ آن کشور است.

شناخت تجاوز جنسی

همان‌طور که گفته شده تجاوز جنسی به معنی تحمیل رابطه جنسی به فردی دیگر بدون رضایت او‌ست . تجاوز می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد : مرد به زن ، زن به مرد ، مرد و زن به کودک ، زن به زن و مرد به مرد.

تجاوز جنسی حتما نباید همراه با دخول باشد ، هر شکل از رابطه جنسی که در آن رضایت نباشد ، تجاوز جنسی شمرده می‌شود . درباره ارتباط بزرگسالان با افراد زیر سن قانونی ، حتی در صورت وجود رضایت ، باز‌هم وضعیت را تجاوز اطلاق می‌کنیم . بنابراین شرط لازم تجاوز جنسی یا عنصر روانی آن این است که تجاوز جنسی باید در بافتی از نارضایتی قرار گیرد. گاهی اوقات فرد توانایی ابراز مراتب نارضایتی خود را ندارد ، تهدید شده است یا مورد ارعاب قرار گرفته، باج می‌دهد یا در وضعیتی قرار دارد که توانایی تصمیم‌گیری در این مورد را ندارد ، مثلا در حالت مستی است یا خواب است یا عقب‌ماندگی ذهنی دارد.

گونه های تجاوز جنسی

گونه های تجاوز بر اساس وضعیتی که تجاوز در آن صورت می‌گیرد، جنسیت و ویژگی‌های متجاوز ، جنسیت و ویژگی‌های قربانی آشکوب‌بندی می‌شوند . از گونه های تجاوز می‌توان به تجاوز از سوی آشنا ، تجاوز گروهی ، تجاوز به محارم ، تجاوز در زندان ، تجاوز جنگی ، سوءاستفاده جنسی از کودکان و تجاوز از لحاظ قانونی اشاره کرد.

مطابق تبصره دوم ماده ۲۲۵ قانون مجازات اسلامی مبنی بر اینکه «هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد ، در حال بی‌هوشی، خواب یا مستی زنا کند ، رفتار او در حکم زنای به‌عنف است.

در زنا از طریق اغفال و فریب‌دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید یا ترساندن زن ، اگرچه موجب تسلیم‌شدن او شود نیز حکم فوق جاری است» . به علاوه، آزار جنسی صرفا رابطه جنسی و فیزیکی شمرده نمی‌شود و بسیاری از رفتار‌های نامتعارف دیگر را دربر می‌گیرد که درخصوص هریک از این رفتارها ، مجازات‌های مختلفی در نظر گرفته شده است که شدت آن‌ها متفاوت خواهد بود.

تجاوز لزوما از سوی مرد به زن صورت نمی‌گیرد، بلکه در بسیاری از موارد مردان یا حتی کودکان قربانی این گونه از تجاوز هستند.

برابر قانون مجازات اسلامی آزار جنسی به چند گروه تقسیم می‌شود:

الف- آزار جنسی با رضایت واقعی: در صورتی که رابطه جنسی بدون اکراه و اجبار صورت گیرد یا به عبارت دیگر با رضایت طرفین انجام شود ، فرد مشمول مجازات کیفری نخواهد شد ، مگر آنکه آسیب‌ها یا خسارات مادی یا معنوی مختلفی در این رابطه شکل گرفته باشد که از‌جمله آن‌ها می‌توان به بارداری ناخواسته ، بروز بیماری‌ و خدشه‌دارشدن حیثیت اشاره کرد.

ب- آزار جنسی بدون رضایت: این گونه از آزار جنسی با نارضایتی کامل قربانی همراه است . تجاوز به‌عنف مصداقی کامل از آزار جنسی بدون رضایت است که عموما با آسیب بدنی ، روحی و روانی قربانی همراه است . در این مورد ، متجاوز با اجبار دست به چنین اقدام ناپسندی زده و قربانی را مجبور به چنین عملی می‌کند . تجاوز در زمان بستن دست و پا یا در زمان بی‌هوشی و اغما ازجمله نمونه‌های آزار جنسی بدون رضایت به شمار می‌رود.

ج- آزار جنسی با حکم نارضایتی: شرایطی را تصور کنید که در آن مادری به دلیل محافظت از فرزندان خود ناگزیر تن به رابطه جنسی می‌دهد . در این شرایط نیز اگرچه این عمل با رضایت فرد قربانی صورت گرفته است ، اما از آنجایی که با اکراه همراه بوده است نوعی آزار جنسی محسوب می‌شود.

در مواردی نیز دیده شده است فردی ، به عنوان مثال برای معاینه پزشکی به دکتر مراجعه کرده است ، اما هنگام معاینات ، پزشک مورد نظر پا را فراتر گذاشته و دست به اقداماتی می‌زند که از معاینه فراتر است . چنین رفتاری را نیز می‌توان نمونه دیگری از آزار جنسی با حکم نارضایتی دانست.

نحوه اثبات جرم تجاوز جنسی چیست؟

قانون مجازات اسلامی برای اثبات زنا ، به اقرار ، شهادت و علم قاضی اشاره کرده است . در بحث تجاوز جنسی اقرار متهم علیه خود امری دور است مگر اینکه اقرار از راه‌های قانونی و مشروع کسب نشده باشد که در آن صورت نیز ارزش اثباتی ندارد ، بنابراین تنها امکانی که برای بزه‌دیده می‌ماند به کارگیری دانش قاضی است . در میان این ادله نقش علم قاضی بسیار مهم است. قضات می‌توانند با درنظرگرفتن جنبه خصوصی این جرم تلاش خود را برای کشف حقیقت به کار گیرند یا در جهت استفاده بهینه از سایر ادله به آن استناد کنند . علم قاضی از شیوه‌های مختلفی می‌تواند تحصیل شود . گزارش اولیه پلیس ، نظریه پزشکی قانونی ، اظهارات متهم در نشست های متفاوت ، روابط پیشین میان متهم و قربانی و... می‌تواند از مواردی باشد که به حصول علم قاضی کمک می‌کند.

مجازات تجاوز جنسی چیست؟

مطابق بند ت ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی وجود عُنف(زور) در تجاوز جنسی، یکی از مواردی است که منجر به تشدید کیفر زنا تا حد اعدام می‌شود . در واقع هرگاه یکی از طرفین راضی به برقراری رابطه جنسی نبوده و دیگری وی را وادار به ارتکاب این عمل کند، این ویژگی برای شخص مکره از کیفیات مشدده محسوب می‌شود . از این رو تجاوز جنسی (تجاوز به‌عنف) در فقه و به تبع آن در قوانین کیفری ایران با تشدید مجازات همراه شده است . در واقع این عدم رضایت قربانی است که آمیزش جنسی را به تجاوز جنسی تبدیل می‌کند. اگر این رضایت با حیله و تقلب به دست آمده باشد باعث محکومیت مرتکب به تجاوز جنسی می‌شود ، همانطور که در تبصره ۲ ماده ۲۲۴ مقرر شده : هرگاه کسی با زنی که راضی به زنای با او نباشد ، در حال بیهوشی ، خواب یا مستی زنا کند ، رفتار او در حکم تجاوز جنسی است.

در زنا از طریق اغفال و فریب‌دادن دختر نابالغ یا از طریق ربایش، تهدید یا ترساندن زن ، اگرچه موجب تسلیم‌شدن او شود نیز حکم فوق جاری است ، اما اگر این حیله و تقلب به صورتی باشد که به فرض مثال قربانی به خاطر وعده ازدواج تن به آمیزش جنسی داده باشد و فریب خورده باشد دیگر در قانون ما تجاوز جنسی محسوب نمی‌شود ، زیرا به هر حال شخص به میل خود در رابطه جنسی ایفای نقش کرده است.

افزون بر کیفر اعدام متجاوز مقرر در بند ت ماده ۲۲۴ قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲ ، قانون‌گذار در ماده ۲۳۱ این قانون ، پرداخت ارش‌البکاره و مهرالمثل را نیز به‌عنوان ضمانت اجرای مدنی تجاوز و راهکاری برای حمایت از بزه‌دیدگان زن تجاوز جنسی پیش‌بینی کرده است که در موارد زنای به‌عنف در صورتی که زن باکره باشد ، مرتکب افزون بر مجازات مقرر ، به پرداخت ارش‌البکاره و مهرالمثل نیز محکوم می‌شود و در صورتی که باکره نباشد ، فقط به مجازات و پرداخت مهرالمثل محکوم می‌شود.

همچنین مطابق ماده ۸۲ قانون مجازات اسلامی ، حد زنای به‌عنف اعدام است . این ماده که دارای چند بند است ، می‌گوید: «حد زنا در موارد زیر قتل است و فرقی میان جوان و غیرجوان و محصن و غیرمحصن نیست

بند د – زنای به‌عنف و اکراه که موجب قتل زانی اکراه‌کننده است.

نکته مهمی که درمورد تجاوز به‌عنف مطرح می‌شود، موضوع اثبات زنا و از آن مهم‌تر اثبات این است که آیا زنا بدون رضایت زن و با قهر و غلبه صورت گرفته است یا خیر؟ و اثبات این موضوع نیز بر عهده قربانی است. بنابراین ، چنانچه زنا مورد انکار مرد باشد ، زن باید آن را اثبات کند و در عین حال باید ثابت کند که نزدیکی بدون رضایت وی رخ داده است . همچنین طبق ماده ۱۲۰ قانون مجازات اسلامی یکی از شرایط اثبات زنا ، علم قاضی است که از طریق متعارف حاصل می‌شود ، یعنی اینکه قاضی می‌تواند با توجه به اقرار‌های کسانی که مورد تجاوز قرار گرفته‌اند و سایر قرائن و شواهد ، جرم متهم را زنای به‌عنف تشخیص داده و حکم صادر کند . ممکن است متهم ابتدا نزد قاضی اقرار ، ولی بعد انکار کند که اینجا قاضی می‌تواند با استفاده از علم خود حکم صادر کند.

یکی از راه‌های دیگر اثبات جرم ، حضور چهار شاهد است. زمانی که چهار شاهد برای اثبات جرم وجود نداشته باشد ، قاضی می‌تواند به علم خود رجوع کند .

سرچشمه:

https://fararu.com/fa/news/588733

[1] Sexual Harassment