سنه دژ

سَنَندَج که نام درست آن سنه دژ می یاشد ، کانون استان کردستان و بیستمین شهر بزرگ ایران است و ایرانیان دلیر کُرد در آن می زیند . این شهر در باختر ایران جای گرفته‌است . سنندج در بلندی ۱۵۰۰ متری از رویه(سطح) دریا و در میانبند کوهستانی زاگرس جای گرفته و آب و هوایی میانه و کوهستانی دارد . این شهر از سوی باختر به کوه آبیدر ، از اپاختر به کوه شیخ معروف از نیمروز به کوه سراج‌الدین و از خاور به کوه خاتون شیشه‌ ری و گردنه لیلاخ کرانمند شده‌ است و در میانبندی به گستره ۹۵/۷۶۴ هکتار گسترده‌است . چَپیره(جمعیت) این شهر بر شالوده برآورد سال ۱۴۰۰خورشیدی ، ۵۵۰٬۰۰۰ ایرانی می باشد.

سنندج همچون یکی از پایتخت‌های موسیقی جهان شناخته شده است . پایتخت نوروز جهان ، شهر نوآور موسیقی ، شهر هزار تپه و پایتخت نَسک(کتاب) ایران شناخته می‌شود . سنندج در میان ۲۴۵ شهر از شهرهای نوآور جهانی یونسکو و همچنین ۲۸ شهر نوآور موسیقی جهان نیز جای دارد که نشانگر فرهنگ برتر ایرانیان کُرد است.

سنندج از نگر جغرافیایی و شهرسازی روزگار صفوی و قاجار ، از بافت شهری کلاسیک با ارزشی برخوردار است که سازه‌های مسکونی و عام‌المنفعه پرشماری همچون گرمایه و بازار در آن مانده‌است . این شهر دارای گستره بافت تاریخی فرهنگی با گستردگی‌ای برابر ۱۲۰ هکتار است . همچنین سنندج از روزگار دیرین از مراکز کرامند ایرانیان اهل سنت بوده ‌است.

در این شهر، زبان زیبا و ایرانیِ کردی اردلانی همچون زبان گفتاری به کار گرفته می شود.

نام

شهر سنندج را از برای جای گرفتن در دامنه کوه ، در گذشته سنه می‌خواندند و چون دژ آن از نگر سپاهی کرامندی بسیاری داشته ، آن را سنه‌دژ (دژی در پای کوه) می‌نامیدند که کم‌کم معرب شده وسنندج نام گرفت که شایسته است دوباره همان سنه دژ نامیده شود . ژاک دمورگان که در پایان پادشاهی ناصرالدین‌شاه به ایران آمده ، همه‌جا از این شهر با نام سنه یاد کرده‌است . بابا مردوخ روحانی در نسک خود درباره ریشه نام سنندج می‌نویسد : «ایرانیان کُرد سنندج را «سنه» می‌خوانند و نام تباری آن گویا همین بوده ‌است اما پس از ساخت برج و باروی فرمانروایی آن را «سنه‌دژ» گفته‌اند که سنندج تحریف و تعریبی از آن است . برخی باورمندند که تبار آن «سانان دژ» بوده به چم دژ و جای سانها ، زیرا سان در کردی گورانی ، چم سلطان دارد چنانکه «کانی سانان» نیز به چم جای سلاطین است.

پیشینه زندگی در جای کنونی شهر سنندج (سنه یا سنه‌دژ) به گذشته‌های دور باز می‌گردد ، هرچند که شهر نوین سنندج در دوره صفوی و در روزگار شاه‌صفی در سال ۱۰۴۶ هجری مَهی از سوی سلیمان‌خان اردلان پایه‌گذاری شده‌است . نام سنه به گمان بسیار از ریشه اوستایی گرفته شده‌است.

پس از نابودی دژ حسن‌آباد در سال ۱۰۴۶ هجری مَهی در زمان فرمانروایی شاه‌صفی ، سلیمان‌خان اردلان پسر تیمورخان اردلان از بستگان شاه‌صفی به کردستان آمد ، کانون استان کردستان را از حسن‌آباد به سنندج جابجا کرد و شهر سنندج را در جای روستای سینه پی نهاد و دژ فرمانروایی را بر بالای تپه‌ای به بلندای ۲۰ متر در کنار روستای سینه (که امروزه به باشگاه افسران شناخته است) ساخت و در بیرون و پیرامون دژ ، خانه ، گرمابه ، بازار ساخت و رشته کاریزی نیز در دشت «سرنوی» پی نهاد و آب آن را به شهر و میان دژ آورد . دژی را که «سلیمان‌خان» بنیاد نهاد «سنه‌دژ» نامیدند که بر اثر گذشت زمان و گویش گوناگون به «سنه‌دج» و سپس «سنندج» دگرگون شد . سازه تباری آن از زمان خسروخان یکم تا امان‌الله‌خان یکم به درازا کشید . حسنعلی‌خان اردلان، فرماندار سنندج در سال ۱۱۱۶ هجری مَهی درمیان دژ حکومتی چند تالار و سازه می سازد و سپس مسجد و آموزستانی بزرگ در شهر سنندج بر پا می‌کند که دو منار بلند داشته‌است . این دو منار یکصدسال پابرجا بود تا اینکه «امان‌الله‌خان اردلان» که مردی سخت دیندار و تندرو بود ، آن را ویران کرده و به جایش مسجد و دو منار و باغی به نام فردوس ساخت.

آب و هوای شهر سنندج سرد و نیمه خشک و گرایشمند به نمناک است. میانگین دمای سنندج در بهار ۱۵٬۲۰ ، در تابستان ۲۵٬۲۰ ، در پاییز ۸٫۴۰ و در زمستان ۳٫۲۰- زینه سانتی‌گراد است.

زبان ایرانیِ کُردی

مردم سنندج ، از ایرانیان کُرد هستند که به زبان ایرانیِ کردی سورانی به گویش اردلانی سخن می گویند . گویش فراگیر در استان کردستان گویش سورانی گویش اردلانی است که در سنندج و شهرهای پیرامون فراگیر است اما مکریانی گویش دیگر از زبان ایرانی کردی است که در شهرستان‌های پیرانشهر ، مهاباد ، بوکان ، بانه ، سردشت ، نقده ، تکاب، شاهین دژ ، میاندوآب و اشنویه(مکریان) فراگیر است . دین مردم سنندج اسلام و پیرو کیش تسنن از شاخه شافعی می‌باشند.

جشن‌ها

مردم سنندج نیز مانند دیگر ایرانیان کُرد جشن‌های چهارشنبه سوری و نوروز را به نام یک جشن ملی و باستانی جشن می‌گیرند ، از همین روی است که جهانیان ، کُردها را از روشن نگهدارندگان فروغ فرهنگ برتر ایرانی می دانند.

روز سنندج

روز سنندج یا روز سنه (به زبان ایرانیِ کردی ڕۆژی سنه) برابر با ۶ اردیبهشت هر سال است . این روز سالروز دستور شاه صفی مبنی بر ساخت شهر سنندج از سوی فرماندار کردستان سلیمان خان اردلان است. شورای فرهنگ همگانی استان کردستان در سال ۱۳۹۷ نام‌گذاری این روز را به نام «روز سنه» (روز سنندج) پذیرفت.

جشنواره دف ، نوای رحمت

یک جشنواره سالانه موسیقی و ویژه برای ساز کوبه‌ای دف است که دبیرخانه همیشگی آن در شهر سنندج جای دارد . این جشنواره از سال ۸۴ استانی کار خود را آغاز کرد ، در سال ۸۶ سراسری در نیمه دولت یکم محموداحمدی نژاد تا پایان دولت دوم وی پشتیبانی از جشنواره بریده شد . در سال ۱۳۹۳ جشنواره زنده شد و توانست به کار خودبازپیماید دهد.

فَیار(صنعت)

شهر سنندج دارای نیروگاه سیکل ترکیبی و چهار شهرک فَیاری است. هنبازی تراکتورسازی کردستان نیز که در سنندج جای دارد از ۱۵/۴/۸۴ تاکنون تراکتورهای استان‌های باختر ایران را می سازد . فَیارهای کارخانه‌ای بافندگی ، کفاشی ، چرم‌سازی ، زاست شیر پاستوریزه، کاغذسازی ، زاست های شیمیایی ، زاست های برق و الکترونیک و فلزی، زاست های کانی نا فلزی ، فراورده‌های خوراکی و داروسازی از فَیارهای شهرستان سنندج هستند . در این شهرستان کان های بسیاری هست .شهر سنندج یکی از کانون های کرامند گستراک ‌بافی ایران است که گستراک های آن بسیار نرم و تک‌پود با گره رودررو بافته می‌شود. باهمکده(مجتمع) پتروشیمی کردستان در جاده سنندج- کرمانشاه و در فاصله ۶ کیلومتری سنندج و در کنار روستای «سرنجیانه» سنندج جای دارد و بزرگ‌ترین یگان فَیاری این شهر به‌شمار می‌رود . این باهمکده در اسفند ۹۵ به بهره‌برداری رسید . مجتمع پتروشیمی کردستان، یکی از ۸ باهمکده پتروشیمی‌است که در راه لوله اتیلن باختر ، در استان‌های باختری ایران ساخته می‌شود. نیروگاه سیکل ترکیبی سنندج دربردارنده چهار یگان گازی و دو یگان بخار با گنجایش نامی ۹۵۶ مگاوات در هفت کیلومتری این شهر جای دارد.

فرودگاه

فرودگاه میانکشوری سنندج در نیمروز خاوری شهر سنندج و در آغاز راه سنندج – کرمانشاه جای گرفته‌است.

راه‌آهن

پس از ۱۸ سال ، راه‌آهن همدان-سنندج در ۱۱ آبان ۱۴۰۲ گشوده‌شد.