«سخنی از پیامبر اسلام درباره کوروش بزرگ»

جلال الدين سيوطي از عالمان پرکاروکوشاي اهل سنت-در درالمنثور (ج4، ص 165) به نقل از ابن جرير از حذيفه ابن اليمان صحابي پيامبر(ص) مي آورد که آن حضرت فرمود: «چون بني اسرائيل در روز سبت سرکشي کرد و برتري جست و پيامبران را کشت ، خداوند بختنصر را بر ايشان برانگيخت تا اينکه به بيت المقدس وارد شد و در عوض خون زکريا(ع)، هفتاد هزار نفر از ايشان را کشت و خاندانشان و فرزندان انبيا را به اسارت گرفت و زينت آلات بيت المقدس را با خود به بابل برد.»

حذيفه مي گويد: عرض کردم: «اي پيمبر خدا ، بيت المقدس که در نزد خداوند مهم بود. » حضرت تأييد کردند و درباره چگونگی ساختن و جواهرات به کار رفته در آن بازنمایی کردند و اينکه بختنصر آنها را به بابل برد و بني اسرائيل در حالي که بينشان برخي پيامبران و پيغمبرزادگان بود ، سالها عذاب کشيدند تا اينکه خداوند بر ايشان رحم آورد: «... فاَوحي الي ملک من ملوک فارس ، يقال له کورس و کان مؤمنا، اَن سر الي بقايا بني اسرائيل حتي تستنقذهم... : پس به يکي از پادشاهان پارس که مرد مؤمني بود ، به نام کوروش(بزرگ) ، وحي کرد که به نزد بازماندگان بني اسرائيل برود و آزادشان سازد... فسار کورس ببني اسرائيل و دخل بيت المقدس حتي رده اليه : کوروش(بزرگ) چنين کرد و درون بيت المقدس شد و آذین آلات آن را بازگرداند و بني اسرائيل صد سال فرمانبردار خداوند بودند . سپس دوباره به گناه بازگشتند و خدا يکي از پادشاهان روم را بر ايشان چيره گردانيد که به بيت المقدس آمد و اهالي را اسير کرد و مسجد را سوزانيد و به آنها گفت: « اي بني اسرائيل، ان عدتم في المعاصي، عدنا عليکم في السبائ : اگر به گناهان بازگرديد، ما هم به شيوه اسير بردن شما برمي گردیم...» (38) آنگاه حضرت فرمود: «اين بود بخشي از صفت زينت آلات بيت المقدس و مهدي آنها را به بيت المقدس بازمي گرداند ...»

اين حديث را سواي درالمنثور ، با کمي اختلاف در جزئيات ، محمد بن جرير طبري – متوفاي 31 ق- در جامع البيان (ج15، ص 17) و ثعلبي در کتاب الکشف البيان عن تفسير القرآن يا تفسير ثعلبي (ج6، ص 70) آورده است . مرحوم شيخ ابوالفتوح رازي در روض الجنان (ج12، ص 163) در ترجمه همين حديث مي نويسد : «... خداي تعالي بر زبان برخی پيغامبران امر کرد پادشاهي را از پادشاهان پارس ، نام او کوروش(بزرگ)  و او مردي مؤمن بود ، که: برو و بني اسرائيل را از دست بختنصر بستان و حلّي بيت المقدس از او بستان و باز جاي بر... مهدي(ع) در روزگار خود حلّي بيت المقدس باز جاي فرمايد بردن... و خداي تعالي خلق نخستین و آخرين را در بيت المقدس جمع کند. » ناگفته نماند که آن مرحوم در جاي ديگر (ج12، ص 186) از کوروش(بزرگ) به چهره کيرش بن احشو برش ياد کرده که احتمالاً کوروش بن خشايارشا منظور بوده که کامناکام بازندانی است. اما طبري در تاريخ (ج1، ص 385) نسبتاً درست نقل کرده : اخشويرش بن کيرش. مرحوم جرجاني نيز در تفسير گازر (ج5، ص 255) به حديث نبوي و روايت حذيفه اشاره کرده است   و نيز سيد جعفر مرتضي به طور خلاصه در الصحيح من السيره (ج3، ص 41) همين معاني را آورده است . طبري در تاريخش (ج1، ص 141) چند جا از کيرش الماوذي (کوروش مادي) ياد کرده است و اينکه او بني اسرائيل را به ديارشان بازگرداند (ج1، ص 381)؛ همين طور ابن خلدون در تاريخ (ج2، ص 108).

کار کوروش بزرگ در بازسازي بيت المقدس که مسعودي- متوفاي 345 ق- در التنبيه و الاشراف (ص 171) بدان اشاره مي کند ، در اشعار عربي نيز بازتاب داشته است؛  چنان که ابن سعد تميمي سمعاني- متوفاي 562 ق- در کتاب الانساب (ج5، ص 363) در اين باره نخست به ويراني بيت المقدس به دست بختنصر مي نويسد و آنگاه چامه «وافر» را نقل مي کند که:

و بيت المقدس المعمور بيت

ورثناه عن المتقدمينا

بناه کورش الباني المعالي

بأمره الله خير الآمرينا

چیم(يعني) : بيت المقدس، اين خانه آباد را ما از پيشينيان خود به ميراث برده ايم . کوروش(بزرگ) – آن بنيادگذار بزرگواري ها- به دستور خداوند که بهترين فرماندهان است ، آن را بنا نهاد.

در تفسير نمونه (ج12، ص 29) حديثي نبوي به نقل از تفسير طبري آورده مي شود که مضمون احاديث گذشته را تأييد مي کند.

محمد حميد يزدان پرست لاریجانی - پایگاه راسخون