پیرامون دگر کردن دبیره زبان ترکی

یاشار تبریزلی

زبان ترکی در دو کشور کمسال پیرامون ما به دگری رسم الخط ترکی تن داده است . این را بگویم که اگر این دو کشور کمسال ـ به نسبت ایران ـ امروز به جایی رسیده که برای برخی اشتیاق آور است ، از غفلت و بدمدیریتی مدیران ماست. اما بهر حال، هر یک از این دو کشور در این گذار ، شُوندهای خود را دارند.     
در سده 19 و پس از پیوست بخش های گسترده ای از سرزمین های ترکزبان ایران به روسیه و با آماژ بریدن بند ناف ایرانیان پیوست شده به آنها از سرچشمه میهنی و فرهنگی خود و پیرو آن فراهم آوردن مقدمات فراموشی میهن ویچرت(اصلی) و کیستی تاریخی آنان ، بلشویکها نخست رسم الخط ترکی آذربایجانی را به لاتینی و سپس به سیرلیک روسی دگر کردند و همزمان با این بُرش ، آموزش زبان روسی در آموزگاه های آنان واداری شد . راز بودن واژه های روسی بیشمار در ترکی جمهوری آظربایجان همینجاست . هر چند این دگر کردن ، دگر کردن تافتنی بود و نسک مکتب تبریز طباطبایی مویه ای بر آن است که شوربختانه پانترک ها حوصله خواندن آن را ندارند ، ویک(اما) دگری دوم در ترکیه، دگری خود خواسته در راستای ساختن کیستی و ساختن ملت ترک از ترک زبانهای وارث خلافت عثمانی بود که وابستگی فرهنگی آنها به ایران فرهنگی بویژه تبریز ، بازدار ویچرت(اصلی) شمرده می شد.         
اندیشه دگر کردن رسم الخط نخستین بار از سوی روشن اندیشان ایرانی ـ مانند ملکم خان و آخوندزاده ـ و در آستانه مشروطیت مطرح شد . این پیشنهاد از سوی آتاترک در ترکیه کُنشی شد.         
آتاترک برای اینکه ترک های عثمانی را از زیر سایه ایران فرهنگی و تبریز بیرون کند ، چاره ای جز دگر کردن رسم الخط و پدیداری بُرش فرهنگی نداشت . کامناکام این کار برای آتاترک شدنی شد ، چون او با مرده ریگ سترگی از کتاب در زبان ترکی عثمانی روبرو نبود تا ترجمه یا جابجایی آنها به رسم الخط ، پرسمانی گره ناگشودنی باشد . فروغی در گفتارهای خود به گفت از آتاترک آورده که وی درباره چبود تغییر رسم الخط ترکی گفته بود که شما ( فروغی ) ملت هستید زیرا فردوسی و حافظ و مولوی و .... دارید ولی من باید همه اینها را بسازم.
اینکه دکتر طباطبایی در جایی گفته اند که شعور دانشگاه باکو از دهاتی آذری ما کمتر است ، از همین رو است که استادی در تلویزیون باکو گفته که ابن سینا تُرک است چون وزیر حکومت ترک بوده و افزون بر آن در همدان به خاک سپرده شده که جزو آذربایجان ترکی است!           
آذربایجانیهای ما با فرهنگ تر از مردمان آن سوی رود ارس اند . برای این که آذربایجان هنوز بسته به گذشتۀ فرهنگی خویش است . برای این که تبریز همیشه تبریز بوده و هیچگاه استالین شهر و لنین آباد نشده است . برای این که زبان مادری تبریز از سده هفتم یا یازدهم کوچی(هجری)ترکی شده است ولی زبان پدری و فرهنگی او همیشه پارسی بوده است.