«پیوگانی(عروسی) تیره های ایرانی»

 روشن نمایی :

 در ویرایش این نوشته ،  ما از نسک (کتاب) «پارسی بگوییم، تازی نگوییم» ، برای سره نویسی واژه های تازی به پارسی بهره گرفته ایم.

سوران ژیار

مردمان ایران از برای اینکه یکی از سه ملّت کهن جهان هستند ، آیین های گوناگونی در میان تیره های خود دارند. در این نوشتار به بررسی جشن پیوگانی در میان برخی از تیره های ایرانی پرداخته ایم.

پیوگانی ایرانیان کُرد

میانبند(منطقه) ایرانیان کُرد سرشار از آیین های شگفت و دوست داشتنی است . از ساز و آواز و دست افشانی چوبشان بگیرید تا آیین هایی همچون پیر شالیار که هر ساله شمار بسیاری را به انگیزه دیدنشان راهی این میانبند می کند. ویک(اما) یکی از شیرین ترین و شادترین آیین های آنها آیین کابین بستن(ازدواج کردن) است. هر چند در بیشتر میانبندان ایران کمتر این سازو نهاد انجام می شود ویک هنوز هم می توان انجام این آیین ها را در میانبندانی از کردستان دید . این مراسم دربردارنده نامزدی ، روباز کردن ، خرید جامه پیوگان، گره کنان ، برگماشتن زمان پیوگانی ، حنابندان ، گرمابه بردن پیوگان و شب پیوگانی است که هر بخش آن با هلهله ، شادی و خواندن ترانه و سرود و دست افشانی همراه است. سازونهادهای(مراسم) پیوگانی بویژه در میان عشایر جلوه ای از رنگارنگی جامه های زنان را که پر از شادی خواهی مردم و بویژه زنان عشایر است نشان می دهد . ایرانیان کُرد پیوگانشان را «بوک» می خوانند و به داماد «زاوا» می گویند . در زبان ایرانی کُردی مهریه ای که از سوی خانواده داماد به خانواده پیوگان داده می شود «نخت» (به فتح نون) و شیربها «نزت» نام دارد و همچنین تک همراه داماد که همان ساقدوش است را ایرانیان کُرد «برازاوا» (برادر داماد) می نامند . بِکارا(معمولا) سازونهاد پیوگانی در کردستان سه تا هفت روز در خانه داماد به درازا می کشد. در شب پیوگانی یک بانوی سالمند به همراه پیوگان فرستاده می شود تا همدم وی باشد که به آن «سرسپی» می گویند . در این ساز و نهادها دست افشانی های بومی انجام می شود و پیوگان و داماد هرکدام درایند چنبره دست افشانی و «سرچوپی» که همان سردسته گروه دست افشان است، می شوند.

پیوگانی ایرانیان ترکمن

خراسان اپاختری(شمالی) همچون دیگر میانبندان ایران آداب ویژه ای برای سازونهادهای کابین بستن دارد . یکی از تیره های آن میانبند که سازو نهاد پیوگانی شان هنوز با همان شور دیرین برگزار می شود ، ایرانیان ترکمن ها هستند . در انجمن(جامعه) ترکمن بِکارا(معمولا) پدر برای پسرش زن بر می گزیند و پیمان های بربسته به کابین بستن را می انجامد. شیربها نیز به از سوی پدر داماد به پدر پیوگان داده می شود . بِکارا(معمولا) عمه های پسر همراه با پیشکش هایی (شیرینی یا روسری و چارقد و کامناکام نان) که برای پیوگان است به خواستگاری می روند . پدر پیوگان نیز گوسفندی را قربانی کرده و با گوشت آن خوراکی به نام «باترمه» درست کرده و از مهمانان و نیز چند تن از همسایگان پذیرایی می کند . پدر پیوگان با انجام این کار همداستانی خود را با پیوگانی می آگاهاند . پس از آن روزی را برای آری برون بر می گزینند که در آن چگونگی جهیزیه ، شیربها و برگزاری جشن برگماشته(تعیین) می شود که این سازو نهاد در گذشته ایستماق و اکنون «شب پاسخ» می گویند . روز سازو نهادها(مراسم) زنان و دختران همراه با دست زدن و خواندن آواز (لاله شاد) که در باره پیوگان و داماد است ، به خانه پیوگان می روند . آنجا نیز نغمه های لاله خوانی باز می پیماید. در آستانه سازو نهاد پیوگانی یک آیین دیگر به نام « قوده بولمه» برگزار می شود که برای پیوگان جامه ، زر و گوهر و روسری و چارقد به همراه شیرینی های برزنی(محلی) برده می شود . شب پیش از پیوگانی به نام «گنگش گیجه» یا شب سِگالِش(مشورت) نامیده می شود که تک های خانواده در خانه داماد گرد آمده و برای پیوگانی برنامه ریزی می کنند.

پیوگانی ایرانیان لُر

در میان تیره های  لُر ، بِکارا(معمولا) سازونهاد بر این است که زنان خویشاوند ، دختری را برای پسر بر می گزینند و چند بار به خانه دختر رفت و آمد می کنند تا جنبش ها(حرکات) و رفتار او را در برخورد با مهمان و خانواده اش را ارزیابی کنند. پس از آن هنگام به آمد و شد ریش سپیدان است . پس از این کوچگه(مرحله) خانواده پیوگان نیز پیغان های(شرط های) خود را برای پذیرفتن این پیوند گفته و خانواده داماد پس از چند روز پذیرش خود را به خانواده پیوگان آگاهی می دهند. یکی از آداب ویژه ایرانیان لر که در آیین های پیوگانی آنان است ، دست افشانی و پایکوبی به همراه بازی های سنتی و محلی است . ساز و سماع ، کمانچه و تنبک از افزارهای موسیقی است که در آیین پیوگانی ایرانیان لر به کار گرفته می شود.

پیوگانی ایرانیان بلوچ

بر شالوده سازونهاد ایرانیان بلوچ ، می توان در پیوگانی های کنونی نیز هشت کوچگه(مرحله) را دید . «گِندونِن» «هِبَرجنی» که به گونه ای همان آری برون است . «بربند مال» که سازونهادی برای برگُماشت دارایی پیوگان و مهریه است . «جُل بندی» که در آن پیوگان برای رفتن به سازونهاد پیوگانی بست می نشیند و نباید کسی او را در این بازه زمانی ببیند . «حِنا دوزوکی» که حنابندان نا رسمی پیش از شب حنابندان است . «حِنا راستکی» که سازونهاد حنابندان تباری(اصلی) است. «سرآپی» یا «سرآب» و «مشاطه» که به آماده کردن پیوگان و داماد بربسته است و سرانجام «شب یکجایی» که در آن داماد و پیوگان یکخانه می شوند و زندگی هنباز از اینجا خواهد آغازید.

پیوگانی ایرانیان گیلانی

پیوگانی در میانبندان اپاختری ایران به سازونهادی پیشین برگزار می شود و هنوز هم می توان خانواده هایی را یافت که برابر آیین پیشینیانشان پیوند زناشویی می بندند . در گیلان بویژه در میانبندان روستایی پیوند دو خانواده با یاری و همکاری در کار و زندگی آغاز می شود . درنگی در بخش های جوراجور این سازونهاد نشان می دهد که اگر چه از نگر مالی داد و ستدهایی در چارچوب پیشکش های گوناگون میان دو خانواده انجام می گیرد که کامناکام بخش انبوه آن از برای کمک به پیوگان و داماد است ، ویک(اما) همکاری های تک ها بسیار چشمگیر است . پسران در شالیکاری ، درو شالی ، کلش ریختن بام خانه ها ، درو گندم و دیگر کارهای کشاورزی و باغداری ، دامداری، نوغان داری و ... که بر دوش مردان است به کمک پدر نامزد خود به یاوری می روند . دامادها بِکارا(معمولا) این کار را پس از کابین بستن نیز باز می پیمایند . در خاور گیلان ویک(اما) سازونهادی برای پیوگان است به این دیسه(شکل) که نهالی را که از خانه پدر پیوگان کنده اند ، همراه او می کنند و این نهال را پیوگان و داماد با هم در خانه داماد می کارند . در برخی از روستاهای باختر و خاور گیلان مادر پیوگان پای خروسی را که از مادر داماد گرفته با رشته های رنگین ابریشمی به پای مرغ می بندد و آن مرغ و خروس را با پیوگان همراه می کنند تا در خانه داماد بند از پای آن برگیرند و در لانه ای که آماده کرده اند جایشان دهند.

پیوگانی ایرانیان یزدی

سازونهادهای کابین بستن در شهرها و روستاهای استان یزد با اندکی واگردانی(تفاوت) به یکدیگر همسان هستند . پس از خواستگاری که در دیرین ناگریز در گرمابه ها انجام می شد ، به سازونهاد گره کنان شیرین و گیرای ایرانیان یزدی می رسیم . در روز گره کنان ، گره گر(عاقد) از عروس آری را می گیرد . سپس سفره سپیدی به نشانه سپیدبختی روی سر پیوگان می گیرند و دو کله قند را به هم می سایند و چنین می خوانند :

مسابم ، مسابم.

دخترها و زنان می پرسند :

چی چی مسابی؟

مهر و محبت مسابم.

برای کی؟

برای پیوگان و دوماد.

سپس از پیوگان و داماد  و همچنین از زنان و شوهران جوان دیگر نیز نام می برند . سپس با نخ و سوزن پارچه سپیدی را می دوزند و می خوانند :

چی چی می دوزی؟

مهر می دوزم

برای کی می دوزی؟

برای پیوگان و داماد.

به این سازونهاد پیش از آمدن داماد نزد پیوگان «روس کردن» می گویند . آنگاه داماد را کنار پیوگان رو به روی آیینه می نشانند . داماد رونما می دهد و خویشان پیوگان و داماد نیز به آن دو رونما می دهند . مادرزن چنبره انگشتر را به دست داماد می کند و داماد هم به دست پیوگان چنبره(حلقه) می گذارد . سپس یکی از نزدیکان پیوگان ، ظرف آبی آورده و داماد مشتی پول درون آب می ریزد . آب را درون راهرو ریخته و پول را همچون شگون برمی دارند . دو روز  دیگر خویشان پیوگان و داماد ، افزارهایی همچون ظرف و افزار خانه را از برای پیشکش به خانه داماد می برند . به این پیشکش ها «جاخالی» می گویند.

پیوگانی ایرانیان بختیاری

کابین بستن و جشن و سرورهای بربسته به پیوگانی کرامندترین(مهم ترین) سازونهاد های شادی بختیاری هاست . بختیاری ها بِکارا(معمولا) « درون گروهی» پیوگانی می کنند و کمتر پیش آمده مرد بختیاری زنی جز بختیاری بگیرد و کامناکام(البته) به وارون آن . اگر چنین شود کودکان چنین کابین بستنی (برون ایلی) از نگر آداب و سازونهاد ایل ، بختیاری شمرده نخواهند شد . این کابین بستن ها بِکارا(معمولا) در درون گروه خویشاوندی انجام می گیرد و بِکارا دختر عموها با پسردایی ها و... کابین می بندند . در کابین بستن ها گزینش پیوگان به دوش مادر داماد است.

پیوگانی ایرانیان شیرازی

شیرازی ها خانه داماد و پیوگان را برای سازونهاد پیوگانی آذین می بندند و گلدان های سفالین که بِکارا دارای گل شمعدانی است دور آب نما می گذارند . کف بیرون سرا گستراک(فرش) پهن می کنند و پس از باشندگی همه خوانده شدگان و گرم شدن نشست به دنبال پیوگان می روند . هنگامی که پیوگان به خانه داماد می آید یک تن جایدهی(ظرفی) را که درآن انگبین است برای پیوگان می آورد . پیوگان انگشتش را کمی درآن زده به در خانه می کشد و به خانه اندر می شود. سینی دیگری که یک پوشینه اوستا و یک جایده(ظرف) و یک کاسه آب که برگ سبز یا شاخه گل در آن گذاشته اند و یا نارنجی که در کاسه آب افتاده جلوی پیوگان آورده می شود . پیوگان اوستا را می بوسد و از زیر آن می گذرد و دیگران جایده(ظرف) نقل را روی سرش می پاشند . پیوگان باید آنچنان گذر کند که پایش به جایده(ظرف) نخورد و جایده(ظرف) واژگون نشود.