آیا انسان در کیهان تنهاست؟

عرفان کسرایی (پژوهشگر خوانشهای دانشی در دانشگاه کاسل آلمان)

از نگاه نگرندگان باستانی ، همه جهان هستی دربردارنده زمین همواری بود که آسمانه ای از ستارگان در بالای آن جای داشت. چه بسا از زمانی که بشر دریافت که خورشید ، خود یک ستاره است ، این ایده دیسه گرفت که چه بسا ستارگان بالای سر ما هر کدام خود خورشیدی برای گردندگان دیگر باشند . آنچه که بررسی از مرجع انسان طبق کپی رایت را بیش از هر چیز به شگفتی وا می‌دارد این است که فرایافت امروزین ما از دوری های بررسی از مرجع کیهان طبق کپی رایت چندان گذشته سالمَهی(تاریخی) ندارد. تا همین ۹۵ سال پیش، چیم(یعنی) تا سال ۱۹۲۳ میلادی ، بشر بر این باور بود که همه جهان هستی تنها از کهکشان راه شیری درست شده است. این ادوین هابل بررسی از مرجع کیهان طبق کپی رایت شناس بود که نشان داد آندرومدا واروی پندار آن زمان ، درون کهکشان راه شیری نیست و که جایی بیرون و میلیون‌ها سال نوری دور از کهکشان ما جای دارد . امروزه ما با بودن تلسکوپ‌های کیهانی و رادیوتلسکوپ‌ها بخش‌هایی از کیهان را رصد می‌کنیم که پیش از اینها بشر هیچ شناخت و فرایافتی از آن نداشت . کیهان شناخته شده در زمانه ما بزرگتر از آن است که گالیله و نیوتن و کپلر و کپرنیک می پنداشتند . امروزه دانشمندان کلفتی جهان دید پذیر را کرانه ۹۳ میلیارد سال نوری برآورد می کنند . جهانی که به گفته آنها کرانه چهارده میلیارد سال پیش آغاز شده ، در حال انبساط است و صدها میلیارد کهکشان دارد . استیون هاوکینگ بر این باور بود که در جهانی با بیش از ۱۰۰ میلیارد کهکشان ، که در هر یک از آنها صدها میلیون ستاره دارند ،  دور است زمین تنها جایی باشد که در آن جانداران زنده پدیدار شده باشد . امروزه کیهان شناسان نه تنها در پی آشکاری راز کیهان و چگونگی پیدایش جهانند که با یک پرسش بنیادین روبرو عستند که در چارچوب اخترزیست‌شناسی Astrobiology  جای می‌گیرد . آیا در میان صدها میلیارد کهکشان و ساختارهای سترگ کیهانی ، جایی هَنایی(اثری) از زندگی پیدا خواهد شد؟ آیا ما تنها جاندارانی هستیم که تصادفا گوشه‌ای در این کیهان پهناور نمایان شده‌ایم و می‌توانیم چنین پرسشهایی را بپرسیم؟ آرتور سی کلارک نویسنده بریتانیایی داستان‌های دانشی-پنداری جایی گفته بود :"دو حالت هست . یا ما در این گیتی تنهاییم یا تنها نیستیم . هر دو به یک اندازه ترسناک هستند."

تلاش برای تماس یک سویه

بستگی احتمالی با بیگانگان کیهانی مانند هر تماس دیگری دو سو دارد : گیرنده و فرستنده . ویک(اما) بررسی از مرجع انسان طبق کپی رایت تاکنون هیچ پیامی که دال بر هستی جانداران هوشمند فرازمینی باشد دریافت نکرده است . تنها سیگنال مشکوک ، سیگنال کیهانی رازآمیز و ناشناخته WOW بود که سرچشمه آن هم پس از چهار دهه رازگشایی شد . با خوانش های دانشمندان در سال‌های فرجامین دانسته شد که این سیگنال دریافتی ، سیگنال پدیدار شده از سوی یک دنباله‌دار بوده است و نه پیام فرستاده شده از یک زیست هوشمند فرازمینی . با این چمگویی ها(تفاسیر) ظاهرا بشر با پیشرفت تکنولوژی کم کم به این ایده رسیده که خود برای گرفتن تماس با بیگانگان کیهانی احتمالی پیش ‌گام شود . کیهانشناسان می‌‌دانند که اگر زیست هوشمند فرازمینی باشد ، دست کم این نزدیکی‌ها و در سامانه خورشیدی خبری از آن نیست و ما احتمالا در محله ‌ای متروک و بدون همسایه در کیهان میزی ایم . این بدان چم نیست که جایی در ماه یا بهرام نشانه‌هایی از زندگی پیدا نخواهد شد ، ویک فردید(منظور) ما در اینجا از زندگی فرازمینی ، جانداران هوشمند و شهریگری های(تمدن‌های) فرازمینی است و نه نمونه وار زیست باکتریایی.

پیام‌های بشر برای بیگانگان فرازمینی

فرستادن پیام برای بیگانگان کیهانی زمینهتازه‌ای نیست . بشر از کرانه ۷۰ سال پیش به این سو به دیسه ای ناعامدانه در حال فرستادن سیگنال‌های رادیویی و تلویزیونی به کیهان بوده است . به گزاره دیگر گوی ای پر از سیگنال‌های رادیویی و چهره نماهای تلویزیونی با پرتو بیش از ۷۰ سال نوری زمین را گرداگرد گرفته و همچنان با آهنگ یک سال نوری در حال بالندگی است . تا کرانه ۳۰ سال آینده ، این گوی هر انجمن احتمالی از جانداران هوشمند فرازمینی در واخیده(فاصله)‌ ۱۰۰ سال نوری از زمین را پوشش خواهد داد . شهریگری های(تمدن‌های) فرازمینی اگر باشند ، خواهند توانست به آثار گفتاری و چهره نمایی آوایی ما دسترسی پیدا کرده و زندگی روزمره ما را بررسی کنند . کامناکام سیگنال‌های رادیویی و تلویزیونی تنها پیام‌هایی نیستند که از ما به دست شهریگری های احتمالی هوشمند در کیهان می‌رسند . کیهان پیماهای پایونیر۱۰ و ۱۱ که سامانه خورشیدی را ترک کرده‌اند ، الواحی به همراه دشته اند که بر آن طرحی از مرد و زن ، از اتم هیدروژن و همچنین از جایگاه زمین و خورشید نگار بسته است . اگر یک جاندار هوشمند فرازمینی بر پیشامدی این الواح را در نقطه‌‌ای دور در کیهان بیابد ، یک نمودار چهره نماخواهد یافت که نشان می‌دهد ما در کجای گیتی هستیم. فرمانبری های(ماموریت‌‌های) پایونیر تنها سازه‌های دست بشر نیستند که به کیهان های دوردست فرستاده شده و پیام انسان برای شهریگری های بیگانه کیهانی را با همراه خود دارند . هر دو کیهان پیمای وییجر Voyager ، لوحی را ترابر می‌کنند که در آن هم نشانی جایگاه زمین در سامانه خورشیدی و کهکشان راه شیری را می‌توان یافت و هم آوای آذرخش و یا آوای برخورد خیزاب ها به کرانه دریا و هم گزیده‌ای از موسیقی توده ها . با گذشت چهار دهه از پرتاب دو کاوشگر وییجر ۱ و ۲ این دو سامانه خورشیدی را ترک کرده‌اند و اینک وییجر ۱ چیزی کرانه ۲۱ میلیارد کیلومتر از زمین دور شده است. (برای به دست آوردن فرایافت بهتر از این واخیده(فاصله) بسنده است بدانیم که واخیده میان زمین و پلوتو چیزی در کرانه ۵ میلیارد کیلومتر است.) شگفت آورترین داده‌هایی که بر روی برگه زرّین وویجر نگهداشته شده ، ویک(اما) شاید پیام‌هایی با محتوای درود و شادباش به بیگانگان کیهانی باشد . پیام‌هایی کوتاه در ۵۵ زبان مجوراجور که زبان برتر پارسی را نیز در بر می گیرد . پیامی با چامه سعدی که در وبسایت ناسا می توان شنید.

بیدار کردن شیر خفته

انسان تاکنون پیام‌های بسیاری به دوردست‌های کیهان فرستاده است . آنگاه که از دوردست‌ها سخن می گوییم ، آهنگمان براستی جایی در دوردست ‌هاست . به کرانه ای دور که مدت زمان بایا برای رسیدن پیام به آنجا ، از همه سالمَه(تاریخ) شهریگری انسان بر روی زمین دراز‌تر است. نمونه وار پیام آرسیبو که در ۱۶ نوامبر ۱۹۷۴ و به چهره سیگنال‌های رادیویی از رصدخانه آرسیبو به کیهان فرستاده شد ، پیامی با محتوای پیچیده‌ بود که از سوی دو اخترفیزیکدان نامدار به نام های فرانک دریک Frank Drake و کارل سیگن Carl Sagan نوشته شد . وایست(مقصد) این پیام نیز جایی در خوشه ستاره‌‌ای گوی دیسه(شکل) مسیه ۱۳ (M13) جای گرفته در چهره اختری هرکول برگماشته(تعیین) شده بود که چیزی در کرانه ۲۵ هزار سال نوری از زمین واخیده دارد . خوشه‌ای با بیش از ۳۰۰ هزار ستاره که به باور بسیاری از ستاره‌ شناسان چه بسا بخت بودن زندگی در آن باشد . اگر شهریگری های فرازمینی هوشمندی این پیام را دریافت و رازگشایی کنند شنوادان(اطلاعات) بسیاری درباره زندگی ما بر روی زمین به دست خواهند آورد . از نمره اتمی عناصر سازنده DNA گرفته تا چَپیره(جمعیت) زمین و از همه کرامند(مهم) ‌تر: آدرس زمین در کیهان . پرسمانی که نگرانی برخی از دانشمندان را نیز برانگیخته است . بسیاری نگرانند که شاید پیامی فرستاده شده ما نجوایی باشد که شیر خفته را بیدار کند و از کجا دانسته که یک شهریگری فرازمینی ویرانگر ، برای چپاول و نابودی زندگی روی زمین به سراغمان نیاید ؟ مارتین رایل Martin Ryle و شمار دیگری از ستاره‌ شناسان این نگرانی را به یکپارچگانه(اتحادیه) میانکشوری(بین‌المللی) اخترشناسی IAU کشانده و خواستار آن شده‌اند که فرستادن پیام‌هایی ازاین دست ایستا شوند . استیون هاوکینگ کرانه ۸ سال پیش گفته بود : اگر جانداران کیهانی به دیدار ما بیایند ، به نگر من پیامد آن مانند یافتن قاره آمریکا از سوی کریستف کلمب خواهد بود . می‌دانید که هوده(نتیجه) این رهنوردی برای بومیان آمریکا چندان دلخواه نبوده است." با اینهمه برخی دیگر از دانشمندان چنین نگرانی‌هایی را درست نمی‌‌دانند و بر این باورند که واخیده مسیه ۱۳ تا زمین آنچنان است که ناگریز به گمان بودن شهریگری ابر پیشرفته و در نابودگر  هم ، باز هم خطری به زمین گزند نخواهد رسانید.